Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, algı farklılıkları ve bilgi gereksinimleri dâhil gıda hakkında bilgilendirme açısından tüketicilerin üst düzeyde korunması amacıyla yeni düzenlemelere gitti. Yeni yönetmelik, gıda zinciri boyunca tüm gıda işletmelerine uygulanacak.
Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği, 26 Ocak 2017 tarihli Resmi Gazete’nin Mükerrer sayısında yayımlanarak yürürlüğe girdi. Özellikle gıdaların etiketlenmesi olmak üzere, gıda hakkında bilgilendirme ile ilgili genel kuralları, gereklilikleri ve sorumlulukları belirleyen yönetmelik, yeni bilgilendirme gereklilikleri ile sonradan oluşabilecek gelişmelere karşılık verilebilmesi amacıyla yeterli esnekliğin sağlanması ihtiyacı dikkate alınarak gıda hakkında bilgilendirme usulleri ve tüketicinin bilgilenme hakkının garanti altına alınmasını sağlayacak tedbirleri ortaya koyuyor.
Avrupa Birliği mevzuatına uyum
Türk Gıda Kodeksi Etiketleme Yönetmeliği’ni yürürlükten kaldıran Yönetmelik, Tüketicilerin Gıdalar Hakkında Bilgilendirilmesine İlişkin 25 Ekim 2011 tarihli ve (AT) 1169/2011 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü dikkate alınarak Avrupa Birliği mevzuatına uyum çerçevesinde hazırlandı.
Gıda zincirinin her aşamasında uygulanacak
Gıda zincirinin tüm aşamalarında, gıda işletmecilerine uygulanacak yönetmelik, toplu tüketim yerleri tarafından sunulan gıdalar dâhil olmak üzere son tüketiciye sunulması amaçlanan tüm gıdaları, toplu tüketim yerlerine yönelik olarak hazırlanan gıdaları ve gıda işletmecileri arasında arz edilen gıdaları kapsıyor.
Yönetmelik hükümleri, yatay ve dikey gıda kodeksinde yer alan etiketlemeye ilişkin hükümler ve belirli gıdalar için yürürlükte olan özel mevzuatta belirlenen etiketleme gereklilikleri saklı kalmak kaydıyla uygulanacak.
5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu’nun ilgili maddelerine dayanılarak hazırlanan yönetmelik, halen yürürlükteki mevzuattaki tanımlara ek olarak, çok sayıda yeni tanım yapılıyor. Buna göre, son tüketim tarihi, mikrobiyolojik açıdan kolay bozulabilen ve bu nedenle insan sağlığı açısından kısa süre içerisinde tehlike oluşturması muhtemel olan gıdaların tüketilebileceği son tarih olacak.
Zorunlu bilgilendirme ilkeleri
Bakanlık tarafında, gıda hakkında bilgilendirme mevzuatının gerektirdiği zorunlu bilgilendirme kurallarını düzenlenirken;
Gıdanın kimliği ve bileşimi, özellikleri veya diğer nitelikleri.
Özellikle belli tüketici gruplarının sağlığına zararlı olabilecek içerik, güvenli kullanım, muhafaza, dayanıklılık ve gıdanın zararlı veya tehlikeli içeriğine ilişkin sonuçları ve riskleri içeren sağlık etkisine dair bilgileri içerecek şekilde tüketici sağlığının korunmasını ve gıdanın güvenilir kullanımını.
Özel beslenme ihtiyaçları olanlar dahil tüketicilerin bilinçli olarak seçim yapmasını sağlayacak besin öğeleri.
Gıda hakkında zorunlu bilgilendirmenin gerekliliği değerlendirilirken ve tüketicilerin bilinçli seçim yapmalarını sağlamak için, tüketicilerin çoğunluğu tarafından özel olarak önem verilen belirli bilgilere duyulan yaygın ihtiyaç ve güvenilir gıdanın piyasaya arzı dikkate alınacak.
Gıda İşletmecilerinin Sorumlulukları
Son tüketici veya toplu tüketim yerlerine yönelik tüm gıdalarda, Yönetmeliğin gerektirdiği bilgilerin yer alması, temel gereklilik olacak.
Doğru bilgilendirme için Gıda hakkında bilgilendirme, özellikle;
Gıdanın başta doğası, kimliği, özellikleri, bileşimi, miktarı, dayanıklılığı, menşe ülkesi, imalat veya üretim metodu olmak üzere başlıca nitelikleri açısından,
Gıdanın sahip olmadığı etkilere veya özelliklere atıfta bulunarak,
Tüm benzer gıdalar aynı niteliklere sahip olduğu halde, belli bir gıdanın özel niteliklere sahip olduğunu ileri sürerek ve özellikle belirli bileşenler ve/veya besin öğelerinin varlığını veya yokluğunu özel olarak vurgulayarak,
Gıdanın bileşiminde doğal olarak bulunan bir öğe veya gıdada normal olarak kullanılan bir bileşen farklı bir öğe veya farklı bir bileşen ile ikame edildiği halde, görünüş, tanımlama veya resimli gösterimler vasıtasıyla söz konusu gıdada o öğenin veya o bileşenin varlığını ima ederek,
yanıltıcı biçimde olamayacak.
Gıda hakkında bilgilendirmenin doğru, açık ve tüketici için kolay anlaşılır olması sağlanacak.
Özel beslenme amaçlı gıdalar ile ilgili mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla, gıdanın bir hastalığı önleme, tedavi etme veya iyileştirme özelliğine sahip olduğuna dair bilgilendirme yapılamayacak, bu tür özelliklere atıfta bulunulamayacak.
Söz konusu hükümler, gıdanın reklâmı ile gıdanın tanıtımı; özellikle de şekli, görünüşü veya ambalajı, kullanılan ambalaj malzemesi, düzenlendiği biçim ve sergilenme şekli için de uygulanacak.
Gıda hakkında bilgilendirmeden, gıdayı kendi adı veya ticari unvanı altında piyasaya arz eden gıda işletmecisi, ithal edilen gıda hakkında bilgilendirmeden ise ithalatçı sorumlu olacak. Gıda hakkında bilgilendirmeden sorumlu olan gıda işletmecisi, yürürlükte olan gıda hakkında bilgilendirme mevzuatının gerektirdiği bilgilerin hazır bulunmasını ve doğruluğunu sağlayacak.
Gıda işletmecileri, kendi kontrolleri altında yürütülen faaliyetler kapsamında, son tüketiciyi yanıltacak veya tüketicinin korunma düzeyini ve bilinçli seçim yapma şansını azaltacak şekilde gıdaya eşlik eden bilgilerde değişiklik yapamayacaklar ve gıdaya eşlik eden bilgilerde yaptıkları her değişiklikten sorumlu olacaklar.
Gıda işletmecileri, son tüketiciye yönelik olan veya toplu tüketim yerlerine arz edilecek olan hazır ambalajlı olmayan gıdalar ile ilgili olarak, gerektiğinde gıda hakkında zorunlu bilgilendirmenin son tüketiciye sunulmasını sağlamak amacıyla gıdayı alan gıda işletmecisine aktarılması gereken bilgileri sağlayacaklar.
Gıda işletmecileri ilgili maddelerde belirtilen bilgilerin, hazır ambalajlı gıdaların piyasaya arz edildiği dış ambalaj üzerinde de yer almasını sağlayacaklar. Ancak bilgiler hazır ambalajlı gıdanın ambalajı veya etiketi üzerinde bulunuyorsa ve dış ambalajdan açık bir şekilde ve kolayca görülebiliyorsa, dış ambalajda tekrar belirtilmesine gerek olmayacak.
Gıda Hakkında Zorunlu Bilgiler
Yönetmelikteki istisnalar saklı kalmak kaydıyla; Gıdanın adı, Bileşenler listesi, Ek-1’de yer alan Alerjiye veya İntoleransa Neden Olan Belirli Madde veya Ürünler, Belirli bileşenlerin veya bileşen gruplarının miktarı, Gıdanın net miktarı, Tavsiye edilen tüketim tarihi veya son tüketim tarihi, Özel muhafaza ve/veya kullanım koşulları, Gıda işletmecisinin adı veya ticari unvanı ve adresi, İşletme kayıt numarası veya tanımlama işareti, Menşe ülke, Kullanım bilgisi olmadığında gıdanın uygun şekilde tüketimi mümkün değilse, gıdanın kullanım talimatı, Hacmen %1,2’den fazla alkol içeren içeceklerde hacmen gerçek alkol derecesi, Beslenme bildirimi yer alacak.
Belirli gıdalar için ilave zorunlu bilgiler
Yönetmelik Ek-2’de yer alan etiketinde ilave zorunlu bilgiler bulunması gereken gıdalar için, söz konusu bilgilere ilave olarak Ek-2’de yer alan bilgilerin de bulunması zorunlu olacak.
zorunlu bilgilere ilave olarak, gıdanın ait olduğu partinin tanımlanmasını sağlayan parti işareti veya numarası da ilgili gıda kodeksine uygun olarak belirtilecek.
Gıda hakkında zorunlu bilgilendirmenin, Yönetmelik hükümlerine uygun olarak, tüm gıdalar için hazır bulunması ve kolayca erişilebilir olması sağlanacak. Zorunlu bilgilendirme, hazır ambalajlı gıdalarda doğrudan ambalajın üzerinde veya bu ambalaja ayrılmayacak şekilde yapıştırılmış veya iliştirilmiş bir etiket üzerinde bulunacak.
Son tüketiciye veya toplu tüketim yerlerine; hazır ambalajlı hale getirilmeksizin satılan gıdalar veya satış yapılan işletmede tüketicinin talebi doğrultusunda paketlenerek satılan gıdalar ile doğrudan satış için hazır ambalajlı hale getirilmiş olan gıdalar ile ilgili olarak;
Doğrudan satış için hazır ambalajlı hale getirilmiş olan gıdalar hariç olmak üzere zorunlu bilgilerin tümü gıdanın (dökme ürünler dahil) satış yerlerine sevk edilmesi sırasında beraberinde yer alacak. Gıdanın satışı sırasında, gerekli bilgiler satın alan kişinin görebileceği yerlerde bulundurulacak veya gıda ile birlikte satın alan kişiye sunulacak.
Toplu tüketim yerlerinde son tüketiciye sunulan hazır ambalajlı olmayan gıdalarla ilgili bilgiler, tüketiciye sunulacak. Bu bilgiler kolayca görülebilecek, açıkça okunabilecek şekilde menüler, yazı tahtaları, broşür benzeri araçlar vasıtasıyla son tüketiciye sunulacak.
Zorunlu bilgilendirme Türkçe olacak
Gıda hakkında zorunlu bilgilendirme; kolayca görülebilecek, açıkça okunabilecek ve silinmeyecek şekilde dikkat çekici bir yerde yapılacak. Verilen bilgiler, diğer yazılı veya resimli unsurlar vasıtasıyla herhangi bir şekilde gizlenemeyecek, kapatılamayacak. Belirtilen zorunlu bilgiler, aynı görüş alanı içinde yer alacak.
Zorunlu bilgilendirme Türkçe olarak yapılacak. Ancak bilgilendirme Türkçe’ye ilave olarak diğer ülkelerin resmi dillerinde de yapılabilecek.
Zorunlu bilgiler kapsamında gıdanın adı olarak, o gıda için geçerli olan mevzuat hükümlerinde belirtilen resmî ad kullanılacak. Böyle bir adın olmaması durumunda, gıdanın alışılagelen adı kullanılacak. O da yoksa tanımlayıcı bir ad belirlenecek.
Gıdanın ithal edildiği ülkede kullanılan adının, gıdanın adı olarak kullanılmasına izin verilecek. Ancak, son tüketicinin o gıdanın gerçek doğasını anlaması ve karıştırabileceği diğer gıdalardan ayırt etmesi sağlanamıyorsa, gıdanın adına yakın bir yerde diğer tanımlayıcı bilgilere yer verilecek.
Hiçbir ticari marka veya ürünün içeriğini yansıtmayan özel ad, gıdanın adı yerine geçemeyecek.
Bileşenler listesi
Bileşenler listesi, “bileşenler” veya “içindekiler” başlığıyla ya da bu kelimeleri içeren uygun bir başlıkla verilecek. Gıdanın bütün bileşenleri, üretim sırasında kullanıldıkları miktara göre ağırlıkça azalan sırayla listede yer alacak. Kalıntılar ‘bileşen’ olarak kabul edilmeyecek.
Soyulmamış, doğranmamış veya benzeri bir işlemden geçirilmemiş, kök/yumru olanlar da dâhil taze meyve ve sebzeler, Tanımından karbonatlı olduğu anlaşılan karbonatlı sular, Başka bir bileşen ilave edilmemiş olması koşulu ile sadece tek bir temel üründen elde edilen fermantasyon sirkeleri, Üretimleri için elzem olan laktik ürünler, gıda enzimleri ve mikroorganizma kültürleri dışında bir bileşen ilave edilmemiş olan tereyağı, fermente süt ürünleri ve kremalar, Taze peynirler ve eritme peynirleri hariç olmak üzere, üretimleri için elzem olan laktik ürünler, gıda enzimleri ve mikroorganizma kültürleri ve tuz dışında bir bileşen ilave edilmemiş olan peynirler, Gıdanın adı ile bileşenin adının aynı olması veya gıdanın adının, bileşenin doğasını açıkça tanımlaması durumunda tek bir bileşenden oluşan gıdalarda, bileşenler listesinin bulunması gerekmeyecek.
Gıdanın üretiminde veya hazırlanmasında kullanılan ve değişmiş bir formda da olsa son üründe bulunan ve Ek-1’de yer alan herhangi bir bileşen ya da işlem yardımcısı veya bu ekte yer alan alerjiye veya intoleransa neden olan bir maddeden ya da üründen elde edilen herhangi bir bileşen ya da işlem yardımcısı ile ilgili bilgiler de yönetmelikteki kurallara göre belirtilecek.
Gıdanın net miktarı, sıvı ürünlerde hacim, diğer ürünlerde kütle birimlerinden uygun olanlarla belirtilecek.
Tavsiye edilen tüketim tarihi, son tüketim tarihi
Mikrobiyolojik açıdan kolay bozulabilen ve bu yüzden kısa bir süre sonra insan sağlığı açısından tehlike teşkil etmesi muhtemel olan gıdalarda son tüketim tarihi, diğer gıdalarda tavsiye edilen tüketim tarihi belirtilecek. Son tüketim tarihi geçmiş olan gıdalar, güvenilir olmayan gıda olarak kabul edilecek.
Gıdanın özel muhafaza koşullarını ve/veya kullanım koşullarını gerektirdiği durumlarda, bu koşullar belirtilecek. Gerektiğinde, gıdanın ambalajı açıldıktan sonra uygun şekilde muhafazasını veya kullanımını sağlamak için muhafaza koşulları ve/veya tüketimi için zaman sınırı belirtilecek.
Beslenme Bildirimi
Yönetmelikteki beslenme bildirimi kurallarına ilişkin istisnalarla ilgili hükümler, takviye edici gıdalara uygulanmayacak. Sadece hazır ambalajlı gıdalar için geçerli olacak hükümler, özel beslenme amaçlı gıdalar için geçerli olan ilgili mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydı ile uygulanacak.
Zorunlu beslenme bildiriminde; Enerji değeri, Yağ, doymuş yağ, karbonhidrat, şekerler, protein ve tuz miktarlarına ilişkin bilgiler olacak. Bunlara ilave olarak sadece ilgili gıda kodeksinde tanımlanan sürülebilir yağ/margarinler, yoğun yağlar, bitkisel yağlar ve bu yağları içeren gıdaların %2’den fazla trans yağ içermesi durumunda trans yağ miktarı bildirilecek.
Zorunlu beslenme bildirimi içeriği; Tekli doymamış yağ, Çoklu doymamış yağ, Lif, Polioller veya şeker alkol, Nişasta, belirgin miktarda bulunan vitamin ve mineraller gibi besin öğelerinden birinin veya birkaçının miktarı ile desteklenebilecek.
Gıdanın ağırlığı ve hacmine göre bildirim
Enerji değeri ve besin öğesi miktarları, 100 g veya 100 mL üzerinden verilecek. Yönetmelikte belirtilen bazı hükümler uygulandığında ise aynı görüş alanında olmak kaydıyla bu bilgilere çok yakın bir yerde ‘Ortalama bir yetişkinin referans alım (RA) değeri (8400 kJ / 2000 kcal)’ ifadesine yer verilecek.
Gıdanın bir porsiyonu veya tüketim birimi üzerinden bildirim de yapılabilecek.
Trafik ışığı etiketlemesi olmayacak
Enerji değeri ve besin öğesi miktarlarına ait referans alım (RA) oranları, isteğe bağlı olarak gıdaların etiketinde yer alabilecek. Referans alım (RA) oranları verilirken Ek-13’te yer alan Beslenme Bildirimi ve Referans Alım (RA) Oranı gösterim biçimleri kullanılabilecek. Referans alım (RA) oranları verilirken; tüm bölmelerin rengi, ambalajın zemin rengi ile kontrast oluşturacak ve aynı tonda tek renk olacak şekilde tasarlanır. Kırmızı, sarı ve yeşil renkler kullanılmayacak.
İsteğe Bağlı Bilgilendirme
İsteğe bağlı bilgiler, tüketiciyi yanıltıcı, tüketici için belirsiz ve karışık olamayacak, gerektiğinde konu ile ilgili bilimsel verilere dayandırılacak. İsteğe bağlı bilgilendirme, gıda hakkında zorunlu bilgilendirme için uygun olan alanları kaplayacak şekilde yapılamayacak.
Glutenin gıdadaki yokluğu veya azaltılmış varlığı hakkında tüketiciyi bilgilendirmek amacıyla sadece Ek-16’da yer alan Glutenin Gıdadaki Yokluğu veya Azaltılmış Varlığına İlişkin İzin Verilen İfadeler ve Bunların Koşulları kullanılacak. Ayrıca bilgilere ilave olarak ‘gluten intoleransı olan bireyler için uygundur’ veya ‘çölyak hastaları için uygundur’ ifadeleri kullanılabilecek.
İlgili gıda kodeksinde tanımlanan bebek formülleri ve devam formüllerinde glutenin yokluğu veya azaltılmış varlığı hakkında bilgilendirme yapılamayacak.
Yönetmelik hükümleri saklı kalmak kaydıyla, belirli bir gıda veya gıda grubu için hazırlanan gıda kodeksi kapsamında bu gıdalara özel ilave etiketleme kuralları belirlenebilecek. Gerek görüldüğünde Yönetmelik hükümlerinin uygulamasına yönelik hazırlanacak talimat veya kılavuzlar, Bakanlık internet sitesinde yayımlanacak
Ürün doğrulama ve takip sistemi
Yönetmelikte Bakanlığın gerekli gördüğü durumlarda, belirli gıda veya gıda gruplarına yönelik olarak ürünün izlenebilirliğini temin etmek amacıyla, etiketlerde ürün takip sisteminin uygulanmasına ilişkin özel uygulamalar yapabileceği veya yaptırabileceği de belirtildi. Bakanlık tarafından belirlenen ürün takip sisteminin uygulanacağı gıda veya gıda grupları ile uygulama süresi Bakanlık tarafından belirlenerek Bakanlık internet sitesinde yayımlanacak.
Uyum için 3 yıllık geçiş süresi
Yönetmeliğin yayımı tarihinden önce faaliyet göstermekte olan gıda işletmecileri 31/12/2019 tarihine kadar Yönetmelik hükümlerine uymak zorunda olacaklar. 31/12/2019 tarihinden önce etiketlenen veya piyasaya arz edilen gıdalar raf ömrü sonuna kadar piyasada bulunabilecek.
Yönetmelik ile yürürlükten kaldırılan Türk Gıda Kodeksi Etiketleme Yönetmeliğine uygun olmayan 31/12/2015 tarihinden önce tescil başvurusu yapılmış veya tescillenmiş ticari marka veya marka bulunduran gıdalar, 31/12/2019 tarihine kadar bu Yönetmelik hükümlerine uymak zorunda olacaklar. 31/12/2019 tarihinden önce etiketlenen veya piyasaya arz edilen gıdalar raf ömrü sonuna kadar piyasada bulunabilecek.
Bu hükümler, ithal edilen gıdaların etiketleri için de geçerli olacak.
Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce faaliyet gösteren gıda işletmecileri bu Yönetmelik hükümlerine uyum sağlayıncaya kadar, yürürlükten kaldırılan Türk Gıda Kodeksi Etiketleme Yönetmeliği hükümlerine uyacaklar.
(81)
