Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları İzleme ve Değerlendirme Komitesi’nin (Gıda Komitesi) sekretaryasını üstlenen Merkez Bankası, etkin bir şekilde çalışacak gıda erken uyarı sisteminin detaylarını paylaştı.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, çalışanlarının görüşlerini kamuoyu ile paylaşabilmeleri, tartışmaya açmaları ve ekonomi gündemine zamanlı katkıda bulunabilmeleri amacıyla Merkezin Güncesi adıyla bir blog sitesi açtı.
Merkez Bankası çalışanlarının farklı konulardaki makaleleri yer alan sitede, blogda yer verilen görüşlerin yazarlara ait olduğu ve TCMB’nin resmi görüşlerini temsil etmeyebileceği vurgusu dikkat çekti.
Gıda erken uyarı sistemi
Sitede yer alan yazılardan birisi de Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürü Semih Tümen’in “Gıdada Erken Uyarı: Kavramsal Bir Giriş” başlıklı makalesi oldu.
Hızla artan dünya nüfusu ve buna bağlı olarak tarım alanlarında gözlenen azalma ile birlikte küresel ısınmaya dair endişelerin “gıda güvenliği” konusunu ülkeler açısından stratejik bir öncelik haline getirdiğine vurgu yapan Tümen, “Gıda arzının kalitesi, sağlık standartlarına uygunluğu ve miktarsal sürekliliğinin yanı sıra, yurt içi gıda fiyatlarının istikrarlı seyri ‘gıda güvenliği’ konusunun başlıca unsurlarını oluşturuyor” dedi.
2007 – 2008 yıllarında yaşanan gıda krizinin çoğu ülkenin oluşabilecek bir gıda şokuna karşı halen oldukça kırılgan olduğunu gözler önüne serdiğini belirten Tümen, söz konusu krizden çıkan en önemli iki dersin, ülkelerin tarımsal ürünler anlamında kendi kendine yetebilecek bir arz sürekliliği sağlayabilme ve tarımsal ürün piyasalarında düzenli işleyiş tesis edebilme gereklilikleri olduğunu kaydetti. Bunu sağlayabilmek için tarımsal ürünlerde yurt içi üretim, tüketim ve fiyat oluşumu yapısının ciddi bir konsantrasyon ve uzmanlık ile takip edilmesinin elzem olduğunu vurgulayan Semih Tümen, gelişen teknoloji alt yapısı sayesinde pek çok ülkenin tarımsal üretim takip merkezleri kurarak, gıda piyasasında oluşabilecek arz ve fiyat dengesizliklerini sebepleri ile tespit etme imkanı yakaladığını, bunların bütününü “Gıda Piyasası Erken Uyarı Sistemi” şeklinde adlandırmanın mümkün olduğunu bildirdi.
Gıda erken uyarı sisteminin temel bileşenleri
İşte Tümen’in makalesinden bazı satırlar:
“Tarımsal üretime yönelik olarak kurulacak bir erken uyarı sisteminde üç temel bileşen olması gerekli. Birinci bileşen arz izleme olarak adlandırılıyor. Arz izleme sistemi tarımsal ürünlerde tohumdan hasada kadar geçen süre içerisinde oluşabilecek (sıcaklık, güneş ışığı, yağış, don, dolu, hastalık, nem, vb.) riskleri tüm bölgelerde anlık olarak tespit edip ortaya çıkabilecek arz eksikliklerini ürün bazında tespit edebilecek. Bu süreçte farklı aşamalarda elde edilen sinyallerin hangi ürünlerde hangi boyutta arz eksikliği oluşturabileceğinin tespiti uzmanlarca gerçekleştirilecek.
İkinci bileşen fiyat izleme boyutu. İyi işleyen bir fiyat izleme sistemi tarımsal ürünlerin fiyatlarındaki hareketleri yakından takip ederek arza bağlı sorunları arz izleme sisteminden gelen sinyaller neticesinde fiyatlara yansımadan önce tespit etmeli, arzdan kaynaklanmayan fiyat anomalilerin sebeplerini ise yurt dışı fiyatlar, spekülasyon veya diğer yapısal unsurlar şeklinde tasnif ederek politika yapıcısına zamanlı bir şekilde iletmeli. Fiyatlarda oluşabilecek anomalileri zamanlı tespit etmeye yönelik olarak çeşitli ekonometrik/istatistiksel yöntemler de kullanılmalı.
Üçüncü ve son bileşen ise arz zinciri izleme olarak nitelendiriliyor. Arz zinciri izleme sistemi, tarladan markete kadar olan süreçte her aşamada ürün fiyatında oluşan eklentileri takip ediyor ve arz zincirinin halkalarındaki yapısal sorunların fiyatlar üzerindeki etkilerini denetliyor. Bu üç unsurun koordineli bir şekilde kullanılması sayesinde;
Tarımsal üretimde arz eksiği olup olmadığını ürün bazında zamanlı bir şekilde tespit edecek;
Geçici arz eksikliğinden kaynaklanan piyasa dengesizliklerine söz konusu arz eksiklikleri fiyatlara yansımadan önce geçici dış ticaret tedbirleri ile önlem alacak;
Kalıcı arz eksikliklerini gidermeye yönelik uygun teşvik ve tedbirlerin geliştirilmesini sağlayacak;
Spekülatif fiyat hareketlerini kaynaklarıyla birlikte tespit edebilecek;
Arz zincirindeki yapısal sorunlardan kaynaklanan dengesizliklerin kaynaklarını belirleyebilecek ve uygun regülatif tedbirlerin alınmasını sağlayacak bir Erken Uyarı Sistemi geliştirmek mümkün.
Çok paydaşlı izleme
Çalışmalarını sürdüren Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları İzleme ve Değerlendirme Komitesi’nin (Gıda Komitesi) önümüzdeki dönemde gündeminde bulunan öncelikli konulardan birisi tarımsal ürün piyasalarını takip edecek bir Erken Uyarı Sistemi kurulması. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın halihazırda sahip olduğu ve tarımsal üretimi izleme amacıyla tesis ettiği teknolojik imkanların, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın sahip olduğu arz zinciri izleme ve iç piyasa uzmanlığı, Ekonomi Bakanlığı’nın sahip olduğu dış ticaret tedbir seti, Maliye Bakanlığı’nın sahip olduğu vergi enstrümanları, Kalkınma Bakanlığı’nın sahip olduğu tarımsal kalkınma bakış açısı ve Merkez Bankası’nın sahip olduğu fiyat izleme uzmanlığı ile birleştirilerek teknik alt yapısı güçlü ve kurumsal sürekliliği bulunan bir Erken Uyarı Sistemi kurulması konusunda güçlü bir irade bulunuyor. Tarımsal üretime ilişkin iyi işleyen bir Erken Uyarı Sistemi, gıda ürünlerinde sağlıklı fiyat oluşumunu sağlayacak ve dolayısıyla fiyat istikrarını güçlü bir şekilde destekleyecek.”
(6)
